Eenzaamheid – toegankelijke tekst

Steeds meer mensen voelen zich eenzaam. De coronamaatregelen en lockdowns hebben dit versterkt. Eenzame mensen hebben vaker mentale klachten en vertonen vaker ongezond gedrag. Ze bewegen weinig, eten minder gezond en gebruiken meer verslavende middelen. Daardoor lopen ze meer risico op overgewicht, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, de ziekte van Alzheimer, depressie en vroegtijdig, bron 1.

Cijfers en trends

Volwassenen en senioren vaker eenzaam

In 2020 was 49% van de senioren in Zaanstreek-Waterland eenzaam (tegenover 45% in 2016) en 10% was zelfs ernstig eenzaam. Van de volwassenen was 46% in 2020 eenzaam (tegenover 39% in 2016) en 10% ernstig eenzaam, bron 2.

In 2012 en 2016 was 39% van de volwassenen eenzaam. Dit steeg in 2020 naar 46%. Daarnaast was nog eens 10% van de volwassenen in 2020 ernstig eenzaam, tegenover 9% in 2012 en 2016. Van de senioren was 49% in 2020 eenzaam; in 2016 was dit 45% en in 2012 50%. Ook het aantal ernstig eenzame senioren steeg van 8% in 2012 en 2016 naar 10% in 2020.

Risicogroepen voor eenzaamheid

Behalve senioren zijn ook mensen met een beperking, mensen die gescheiden of weduwe/weduwnaar zijn en overbelaste mantelzorgers, vaker eenzaam. Ook mensen met een lage opleiding, mensen die moeite hebben met rondkomen en mensen zonder betaald werk, geven vaker aan zich eenzaam te voelen, bron 3.

Mensen met niet-westerse achtergrond voelen zich vaker eenzaam

Volwassenen met een niet-westerse etniciteit voelen zich significant vaker eenzaam dan autochtone inwoners (62% tegenover 42%). Ook voelen ze zich significant vaker sociaal eenzaam (41% tegenover 26%) en emotioneel eenzaam (42% tegenover 25%). Ouderen van 65 jaar met een niet-westerse achtergrond voelen zich ook vaker eenzaam dan autochtone ouderen (60% tegenover 49%). Daarnaast geven zij significant vaker aan zich sociaal eenzaam (46% tegenover 32%) en emotioneel eenzaam (41% tegenover 26%) te voelen, bron 4.

Volwassenen met een niet-westerse etniciteit voelen zich vaker eenzaam dan autochtone inwoners (62% tegenover 42%). Ook voelen ze zich vaker sociaal eenzaam (41% tegenover 26%) en emotioneel eenzaam (42% tegenover 25%). Ouderen van 65 jaar met een niet-westerse achtergrond voelen zich ook vaker eenzaam dan autochtone ouderen (60% tegenover 49%). Daarnaast geven zij vaker aan zich sociaal eenzaam (46% tegenover 32%) en emotioneel eenzaam (41% tegenover 26%) te voelen.

Eenzaamheid onder jongvolwassenen stijgt

In 2016 was 39 procent van de Nederlandse jongvolwassenen (18 tot en met 34 jaar) eenzaam en 9 procent (zeer) ernstig eenzaam; in 2020 was dat respectievelijk 46 en 10,7 procent. In de regio Zaanstreek-Waterland geeft 59% van de jongvolwassen vrouwen en 50% van de jongvolwassen mannen in 2021 eenzaam te zijn. Daarnaast is 13% van de jongvolwassen vrouwen en 8% van de jongvolwassen mannen in deze regio ernstig eenzaam, bron 5.

In de regio Zaanstreek-Waterland geeft 59% van de jongvolwassen vrouwen en 50% van de jongvolwassen mannen in 2021 aan eenzaam te zijn. Daarnaast is 13% van de jongvolwassen vrouwen en 8% van de jongvolwassen mannen in deze regio ernstig eenzaam.

Praktisch opgeleide jongvolwassenen voelen zich vaker eenzaam

Jongvolwassenen die praktisch zijn opgeleid voelen zich significant vaker eenzaam dan jongvolwassenen met hbo-/wo-niveau (61% versus 49%). Daarnaast voelt deze groep zich ook vaker sociaal eenzaam dan de hoger/wetenschappelijk opgeleiden (68% tegenover 51%), bron 5.

61% van de praktisch opgeleide jongvolwassenen voelt zich eenzaam, tegenover 49% van de jongvolwassenen met hbo-/wo-niveau en 56% van de jongvolwassenen met havo/vwo-niveau. Praktisch opgeleide jongvolwassenen zijn ook vaker ernstig eenzaam (13% versus 8%) en sociaal eenzaam (68% versus 51%) dan jongvolwassenen op hbo-/wo-niveau.

Wat doet de GGD?

In aansluiting op het landelijk actieprogramma Eén tegen eenzaamheid, geeft de GGD presentaties over eenzaamheid en de risicogroepen in de gemeenten. Ook zijn we aangesloten bij verschillende coalities tegen eenzaamheid in de regio. De rol van de GGD is monitoren, signaleren en adviseren over de aanpak van eenzaamheid.

Waar liggen kansen?

Door de stijgende levensverwachting, de vergrijzing en de afbouw van de verzorgingsstaat, groeit de kans dat senioren eenzaam worden. Als senioren vereenzamen, komen de zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie onder druk te staan. Er is dus extra aandacht nodig voor mensen in kwetsbare posities die (alleen) thuis wonen.

Veel gemeenten hebben de aanpak van eenzaamheid belegd bij de organisaties en bewoners in de wijken. Zij zijn immers het beste op de hoogte van wat er speelt in een wijk. Wel bestaat daardoor het risico dat het aanbod onderling niet altijd goed is afgestemd en geborgd. Het verdient dus aanbeveling om de focus op gemeenteniveau te bepalen en erop toe te zien dat in de wijken passende interventies worden uitgevoerd en geborgd. Een kader voor het bepalen van die focus biedt de mate van vereenzaming. Deze is onder te verdelen in vier gradaties:

  1. preventie
  2. verhoogd risico op vereenzaming
  3. lichte tot matige vereenzaming
  4. ernstige vereenzaming

De aanpak verloopt van meer collectieve voorzieningen (1) tot aan individueel maatwerk (4).
Maar waar richt je je dan op? En welke activiteiten passen daarbij? Movisie heeft, in samenwerking met de GGD Amsterdam, een onlinetool ontwikkeld om deze vragen te beantwoorden. Met behulp van deze tool kunt u sessies organiseren met de GGD (onder andere over cijfers en risicogroepen), lokale partners en inwoners, om zo tot een duurzame preventieve aanpak te komen.

Meer informatie?

Neem contact met ons op voor meer informatie over dit onderwerp.