Vaccinatiebeleid – toegankelijke tekst
De coronapandemie laat zien waarom een hoge vaccinatiegraad essentieel is voor de bestrijding van infectieziekten. In de regio Zaanstreek-Waterland ligt de vaccinatiegraad van zuigelingen in het rijksvaccinatieprogramma tussen de 91,7% en 94%, bron 1. Daarmee voldoet de regio aan de nationale vaccinatienorm van minstens 90%. Ons streven is om ook te voldoen aan de WHO-norm van 95% voor de BMR-vaccinatie (bof, rode hond en mazelen), bron 2. Dit is nodig om de mazelen te elimineren.
Rijksvaccinatieprogramma
De Rijksoverheid organiseert een programma dat het mogelijk maakt om alle kinderen in Nederland te vaccineren tegen risicovolle infectieziekten. Dit noemen we het Rijksvaccinatieprogramma. Welke vaccinaties onder het programma vallen, wordt bepaald door de minister van VWS op basis van een advies van de Gezondheidsraad. Nederland is daarin niet uniek, alle landen in de wereld kennen een vergelijkbaar vaccinatieprogramma. Omdat vaccineren voor de meeste ouders vanzelfsprekend is, is er geen verplichting om te vaccineren in Nederland. Het is vrijwillig. De jeugdarts en jeugdverpleegkundige op consultatiebureaus, bron 3, de Centra voor Jeugd en Gezin en de GGD-en geven de vaccinaties.
Cijfers en trends
Vaccinaties tijdens pandemie
Door de coronapandemie zijn groepsvaccinaties van het rijksvaccinatieprogramma individueel uitgevoerd of uitgesteld. In 2021 is landelijk veel ingehaald. Daardoor zit 98 tot 99% van de kinderen van 0-2 jaar weer op hetzelfde schema als voor de pandemie Dit blijkt uit voorlopige cijfers van het RIVM. De pandemie lijkt dus een beperkte invloed te hebben op de vaccinatiegraad. Daarnaast hebben in 2020 minder mensen een rijksvaccinatieprogramma-ziekte gekregen. Dit komt waarschijnlijk door de coronamaatregelen, zoals hygiënemaatregelen, het tijdelijk sluiten van opvang/scholen en de beperkte groepsgroottes, bron 4.
Stijgende vaccinatiegraden in de regio
Na een aantal jaren van dalende vaccinatiegraden, zien we vanaf 2017 de vaccinatiegraad van zuigelingen in de regio weer stijgen. Met name in de gemeente Edam-Volendam is deze vaccinatiegraad sinds 2017 fors gestegen: van 76,9% in 2016 naar 91,9% in 2020. Dit komt mede doordat in deze gemeente extra aandacht is besteed aan het rijksvaccinatieprogramma, via nieuwsberichten en voorlichting door huisartsen. In de regio Zaanstreek-Waterland is gemiddeld 92,6% van de zuigelingen volledig gevaccineerd. Dat is hoger dan het landelijk gemiddelde van 91,3%. In alle gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland ligt de vaccinatiegraad van zuigelingen in 2020 boven de 90%, bron 5.
Naast de vaccinatiegraad van zuigelingen, is ook de HPV-vaccinatiegraad de afgelopen jaren (fors) gestegen. Sinds 2009 kunnen meisjes een HPV-vaccinatie krijgen. Vanaf 2022 wordt de HPV-vaccinatie aangeboden bij meisjes van 10 jaar (voorheen was dit bij 13 jaar). Dit vaccin beschermt tegen twee varianten van het humaan papillomavirus, dat 75% van de gevallen van baarmoederhalskanker veroorzaakt, bron 6. De HPV-vaccinatiegraad daalde sinds 2016 sterk. In 2018 was slechts 36,9% van de 14-jarige meisjes volledig ingeënt. In 2019 en 2020 nam de vaccinatiegraad echter weer toe. In de regio Zaanstreek-Waterland was in 2021 58,9% van de 14-jarige meisjes volledig ingeënt tegen het HPV-virus. Dit is lager dan het landelijk gemiddelde van 63,1%. De meeste gemeenten binnen de regio zitten op of boven het landelijk gemiddelde, behalve Edam-Volendam (45,7%) en Zaanstad (57,6%). Vanaf 2022 kunnen ook jongens de HPV-vaccinatie halen, omdat het HPV-virus wordt overgedragen door seksueel contact, bron 5.
Percentage voldoende beschermde kleuters gedaald
Het percentage 5-jarigen dat voldoende beschermd is door middel van een D(K)TP-vaccinatie loopt de laatste jaren terug met gemiddeld 0,5% procent per jaar. Waar in 2014 het percentage voldoende beschermde kleuters in de regio Zaanstreek-Waterland nog 95,7% was, liep dit in 2020 terug naar 91,4%. Hiermee zit de regio iets onder het landelijk gemiddelde van 92%. De daling is het sterkst in gemeente Zaanstad. Deze gemeente heeft een vaccinatiegraad van 89,7% en zit daarmee als enige gemeente in de regio onder de WHO-vaccinatienorm van 90%. In gemeente Oostzaan is de vaccinatiegraad het hoogst, namelijk: 96,9%, bron 5.
Dalende trend volledig gevaccineerde 10-jarigen lijkt te zijn gestabiliseerd
Op 9-jarige leeftijd krijgen kinderen een oproep voor de BMR- en DTP-vaccinatie. Voor deze vaccinaties is het landelijk gemiddelde in 2020 onder de nationale vaccinatienorm van 90% gedaald. Ook in de regio Zaanstreek-Waterland is het afgelopen decennium een dalende trend zichtbaar, al lijkt deze sinds 2017 wel te zijn gestabiliseerd. De regionale vaccinatiegraad van 10-jarigen ligt eind 2020 op 91%. De vaccinatiegraad van gemeente Edam-Volendam is gestegen tot boven de 90%, terwijl de vaccinatiegraad van Zaanstad is gedaald tot 89,4%, bron 5.
Vaccinatiegraad meningokokken in de meeste gemeenten boven de 90%
Het aantal meningokokken type-W besmettingen liep vanaf 2015 sterk op onder jongeren. Om de ziekte een halt toe te roepen zijn in 2018 en 2019 alle jongeren geboren tussen 2001 en 2005 uitgenodigd voor een MenACWY-vaccinatie. Dit vaccin beschermt tegen vier verschillende typen van de meningokokkenbacterie: A, C, W en Y. Sinds 2018 is de MenACWY-vaccinatie onderdeel van het rijksvaccinatieprogramma en krijgen ook peuters van 14 maanden dit vaccin. Tieners krijgen de vaccinatie sinds 2020 aangeboden in het jaar dat zij 14 jaar worden. De vaccinatiegraad onder tieners tussen de 15 en 19 jaar ligt in de regio Zaanstreek-Waterland in 2020 met 87,6% iets boven het landelijk gemiddelde van 86,5%. In Zaanstad, Purmerend en Landsmeer ligt het percentage gevaccineerde tieners onder de 90%, maar in de overige vijf gemeenten van de regio liggen de percentages boven de 90%, bron 5.
Vaccinatiegraad maternale kinkhoest voor zwangere vrouwen verschilt sterk per gemeente
Sinds december 2019 kunnen zwangere vrouwen zich na de 22e week van hun zwangerschap laten vaccineren tegen kinkhoest (‘de 22-wekenprik’). Daardoor is de baby direct na de geboorte beschermd. In de regio Zaanstreek-Waterland heeft 67,4% van de zwangere vrouwen zich in 2020 laten vaccineren met het maternale kinkhoestvaccin*. De cijfers zijn een schatting op basis van het aantal zwangere vrouwen met een kind geboren in de periode april – december 2020. Dit ligt iets onder het landelijk gemiddelde van 69,7%. De vaccinatiegraden verschillen echter sterk per gemeente. Oostzaan heeft met 91,1% de hoogste vaccinatiegraad en Zaanstad met 61,4% de laagste, bron 5.
Verloop van vaccinatiegraden tussen 2013 en 2020
Volledige deelname Rijksvaccinatieprogramma (leeftijd 2 jaar)
2014, onbekend
2016, onbekend
2018, 90,3%
2020, 92%
D(K)TP voldoende beschermd (leeftijd 5 jaar)
2014, 95,7%
2016, 93,3%
2018, 92,8%
2020, 92,5%
D(K)TP volledig (leeftijd 10 jaar)
2014, 94,7%
2016, 93,3%
2018, 90,5%
2020, 91%
HPV volledig (leeftijd 14 jaar)
2014, 60%
2016, 56,4%
2018, 38,6%
2020, 49,4%
Vaccinatiegraden binnen het rijksvaccinatieprogramma (RVP) voor de acht verschillende gemeenten van de regio Zaanstreek-Waterland en voor heel Nederland in 2020
Beemster
MATK zwangere vrouwen, 75,0
RVP volledige deelname 2 jarigen, 94,0
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 94,6
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 91,8
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 91,0
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 61,1
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 90,3
Edam-Volendam
MATK zwangere vrouwen, 77,5
RVP volledige deelname 2 jarigen, 91,9
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 90,7
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 91,9
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 92,2
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 45,7
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 92,6
Landsmeer
MATK zwangere vrouwen, 69,2
RVP volledige deelname 2 jarigen, 93,9
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 93,9
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 90,6
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 90,6
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 67,2
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 87,8
Oostzaan
MATK zwangere vrouwen, 91,1
RVP volledige deelname 2 jarigen, 98,0
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 96,9
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 96,2
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 97,1
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 60,0
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 90,6
Purmerend
MATK zwangere vrouwen, 69,2
RVP volledige deelname 2 jarigen, 93,7
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 93,3
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 91,4
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 91,7
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 63,1
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 89,0
Waterland
MATK zwangere vrouwen, 80,7
RVP volledige deelname 2 jarigen, 91,7
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 91,7
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 94,1
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 94,1
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 66,4
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 91,1
Wormerland
MATK zwangere vrouwen, 73,8
RVP volledige deelname 2 jarigen, 93,3
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 94,7
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 94,9
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 94,9
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 65,9
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 92,6
Zaanstad
MATK zwangere vrouwen, 61,4
RVP volledige deelname 2 jarigen, 92,2
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 89,7
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 89,4
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 89,4
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 57,6
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 84,2
Nederland
MATK zwangere vrouwen, 69,7
RVP volledige deelname 2 jarigen, 91,3
D(K)TP voldoende beschermd 5 jarigen, 92,0
D(K)TP volledig afgesloten 10 jarigen, 88,9
BMR volledig afgesloten 10 jarigen, 89,0
HPV volledig afgesloten 14 jarigen, 63,1
MenACWY volledig afgesloten 15-19 jarigen, 86,5
Wat doen wij voor de regio?
De Jeugdgezondheid (JGZ), onderdeel van de GGD, voert het rijksvaccinatieprogramma uit volgens het beleid van het ministerie van VWS. In Nederland komen alle kinderen in aanmerking voor het rijksvaccinatieprogramma. Alle zwangere vrouwen met een zwangerschapsduur vanaf 22 weken komen in aanmerking voor een maternale kinkhoestvaccinatie.
Daarnaast adviseert de GGD over vaccinaties voor mensen die reizen naar gebieden met een mogelijk verhoogde infectiedruk. Dit doen we conform de richtlijnen van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering, bron 7.
De GGD geeft ook vaccinatieadvies aan personen met een infectieziekte, vanuit de Wet Publieke Gezondheid en zoals beschreven in de nationale LCI-richtlijn. Voorbeelden zijn advies over Hepatitis A en Hepatitis B. Verder geeft de GGD op indicatie een rabiësvaccinatie als (vroeg) behandeling. Daarnaast biedt ons Centrum voor Seksuele Gezondheid risicogroepen een gratis HBV-vaccinatie (Hepatitis B) aan, conform landelijk vastgesteld beleid en financiering.
In uitzonderlijke gevallen, zoals de coronapandemie, geeft het ministerie van VWS opdracht aan de GGD om een grote extra groepsvaccinatie uit te voeren.
Waar liggen kansen?
Er is landelijk geen evidence-based beleid om de vaccinatiegraad te verhogen. Om die reden is meer onderzoek naar de vaccinatiebereidheid belangrijk. De GGD en het RIVM doen onderzoek naar de vaccinatiebereidheid en het bereik in verschillende doelgroepen. Met de kennis die we opdoen over factoren en beweegredenen rondom wel of niet vaccineren, kunnen we effectieve interventies inzetten om de vaccinatiebereidheid te vergoten.
De vaccinatiegraad van zuigelingen in de regio Zaanstreek-Waterland (met name in gemeente Edam-Volendam) is de laatste jaren aanzienlijk gestegen. De gemeente Edam-Volendam heeft de afgelopen jaren extra aandacht aan het rijksvaccinatieprogramma besteed via nieuwsberichten en voorlichting door huisartsen. Dit lijkt dus een effectief middel te zijn om de vaccinatiegraad te verhogen.
Mogelijk zou de gemeente in de toekomst nog meer aandacht kunnen besteden aan het informeren en bereiken van jongeren met een migratieachtergrond. Vier grote steden hebben een aanvullende analyse gedaan naar deelname aan het rijksvaccinatieprogramma, bron 4. Hieruit blijkt dat er grote verschillen zijn in de vaccinatiegraad tussen jongeren met en zonder migratieachtergrond. Het grootste verschil was te vinden bij de HPV-vaccinatie en de MenACWY-vaccinatie. Jongeren met een migratieachtergrond blijken minder vaak gevaccineerd te zijn. De achterliggende redenen én de kansen om de vaccinatiegraden te verhogen, worden op dit moment verder onderzocht.
Meer informatie?
Neem contact met ons op voor meer informatie over dit onderwerp.