Roken: sterfte en ziekte

Roken is verreweg de belangrijkste oorzaak van sterfte en ziekte. Er sterven in Nederland meer mensen door roken dan door drank, drugs, misdaad en verkeer bij elkaar. Jaarlijks gaat het om 20.000 rokende mensen en daarnaast om enkele duizenden mensen die voortijdig overlijden door meeroken. Roken verkort het leven met gemiddeld 10 tot 12 jaar.

Roken is verantwoordelijk voor een groot deel van de sterfgevallen door longkanker (85% van de sterfgevallen door roken), COPD (80%) en een aantal vormen van kanker in het hoofdhalsgebied (54% tot 85%). Ook een aanzienlijk deel van alle hart- en vaatziekten is te wijten aan roken. Ruim één achtste van de totale ziektelast in Nederland is toe te schrijven aan roken.

80% van de rokers begint voor zijn 18^e jaar

In de regio Zaanstreek-Waterland heeft 26% van de jongeren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs weleens gerookt. 7% van deze groep rookt wekelijks. Daarbij zien we een grote stijging bij jongeren met het toenemen van de leeftijd. In de tweede klas van het voortgezet onderwijs rookt 2%, terwijl in de vierde klas al 12% rookt.

Nog steeds een kwart van de inwoners van 19 jaar en ouder rookt. De afgelopen jaren is het percentage rokers onder jongeren en senioren gedaald. Onder volwassenen van 19-64 jaar is het percentage rokers stabiel gebleven. Onder vrouwen is het percentage rokers wel iets gedaald. Volgens het trendscenario van het RIVM daalt het percentage rokers naar verwachting nog verder.

Steeds minder kinderen blootgesteld aan roken

Wanneer een moeder rookt of meerookt tijdens de zwangerschap, loopt haar baby grote risico’s, zoals een lager geboortegewicht. Ook is er meer kans op complicaties tijdens de zwangerschap en bevalling. Er roken steeds minder vrouwen tijdens de zwangerschap, maar het percentage is toch nog 8%. Hiervan stopt 3% tijdens de zwangerschap.

Ook na de zwangerschap worden kinderen blootgesteld aan sigarettenrook. In 2011 kwam nog bijna 1 op de tien kinderen er geregeld mee in aanraking. In de regio Zaanstreek-Waterland is dat in 2016 gedaald naar 2%. Zodra een kind de leeftijd heeft van vier jaar wordt er vaker gerookt in het bijzijn van het kind. Met name in de eerste levensjaren (0-4 jaar) groeit een kind rookvrij op.

Wel blijkt uit onderzoek dat Nederlanders zich relatief (ten opzichte van andere landen) weinig bewust zijn van de gevolgen van meeroken. Slechts 61% van de rokers was het eens met de stelling dat roken slecht is voor niet-rokers. Ook blijkt dat meeroken nauwelijks ter sprake komt in gesprekken tussen zorgverleners en ouders. Hier liggen kortom veel kansen.

Stoptober

De GGD promoot in de regio al enkele jaren de deelname aan de landelijke actie Stoptober, 30 dagen niet roken. De actie richt zich op bewustwording en heeft een positieve insteek. Het benadrukt de gezamenlijkheid en de steun die stoppers ondervinden van Stoptober. Wie eenmaal door de eerste lastige fase van de eerste maand heen is, heeft vijf keer meer kans om blijvend te stoppen. In 2016 deden er 1416 deelnemers uit Zaanstreek-Waterland mee.

Naar een rookvrije generatie

De afgelopen jaren is er landelijk al veel gebeurd, zoals het rookverbod op het werk en in de horeca, hogere accijns en de boodschap van NIX18 (niet roken en drinken onder je 18^de). Maar er is nog steeds veel gezondheidswinst te behalen.

Dat kan zeker ook lokaal, door integraal gemeentelijk beleid. Bijvoorbeeld door het thema roken te integreren in minimabeleid en sportbeleid (gezonde sportkantine: voeding, roken en alcohol). Er moet in de regio voldoende aanbod komen van stopondersteuning. Gemeenten kunnen maatregelen nemen die helpen voorkomen dat kinderen gaan roken en de rokers onder de volwassenen terugdringen.

Het landelijke actieplan Rookvrije Generatie waaraan gemeenten met de GGD kunnen samenwerken, geeft bij dit alles houvast. Een groot onderdeel van het actieplan Rookvrije Generatie is het project Rookvrij opgroeien. Dit project streeft naar een maatschappij waarin ieder kind dat vanaf 2017 wordt geboren volledig rookvrij opgroeit. Te weinig mensen zijn op de hoogte van de schadelijke effecten van (mee)roken en de gevolgen van roken tijdens de zwangerschap voor het kind.

Maatregelen om opgroeiende kinderen te beschermen tegen tabaksrook en tegen de verleiding om te gaan roken zijn bijvoorbeeld de rookvrije speeltuin, tabak uit het zicht en het rookvrije sportterrein. Een streng anti-rookbeleid heeft een groot effect op bijvoorbeeld het aantal kinderen dat met een ernstige luchtweginfectie. Hiervoor is samenwerking van gemeenten, jeugdgezondheidszorg, verloskundigen, ziekenhuizen en sportverenigingen erg belangrijk.

Vanaf 2020 is elke onderwijsinstelling verplicht een rookvrij schoolterrein te hebben. GGD kan de scholen hierin ondersteunen door advies te geven en de school te begeleiden naar een rookvrij schoolterrein. Voorlichting in het onderwijs blijft een belangrijk aandachtspunt en zal moeten worden opgenomen in lokale en regionale plannen.

Samenvatting

Het aantal rokers daalt de laatste jaren sterk, maar nog steeds rookt ongeveer een kwart van de bevolking. Er wordt ook minder gerookt tijdens de zwangerschap, maar het percentage kan nog verder dalen.

Download hier de infographic roken

Bronnen