Steeds meer mensen lopen risico om met eenzaamheid te maken te krijgen

Eenzaamheid is er altijd al geweest. Maar het risico dat mensen met eenzaamheid te maken krijgen, wordt door actuele ontwikkelingen steeds groter. Ten eerste door de dubbele vergrijzing (levensverwachting stijgt en de bevolking vergrijst). Eenzaamheid komt bij elke leeftijd voor, maar vaker bij ouderen. Ten tweede is er de afbouw van de verzorgingsstaat (zelfredzaam zijn en langer thuis wonen). Daarnaast hebben mensen hoge eisen aan de kwaliteit van leven en streven mensen intensief naar een gelukkig bestaan met goede sociale contacten.

Wanneer is iemand eenzaam?

Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties (De Jong Gierveld).

Er zijn twee typen eenzaamheid:

1. Sociale eenzaamheid, die gekoppeld is aan het ontbreken van betekenisvolle relaties met een bredere groep van mensen, kennissen, collega’s, buurtgenoten.

2. Emotionele eenzaamheid, die ontstaat bij een sterk gemis. Bijvoorbeeld door het ontbreken of wegvallen van een intieme relatie, een emotioneel hechte band met een partner, familielid of een hartsvriendin.

Gezondheidsrisico’s eenzaamheid zijn te vergelijken met zwaar drinken en roken

Er is steeds meer bekend over de gevolgen van eenzaamheid. Eenzaamheid is geen losstaand probleem, maar een omstandigheid met serieuze effecten op de gezondheid, te vergelijken met zwaar roken en drinken. Eenzaamheid kan leiden tot depressie en vergroot de kans op hart- en vaatziekten en op de ziekte van Alzheimer. Ten slotte lopen eenzame mensen meer risico vroeg te overlijden.

Ouderen vaker eenzaam

Eenzaamheid komt bij alle leeftijden voor, maar het meest bij ouderen. Behalve ouderen zijn ook mensen met een beperking of mensen die gescheiden zijn of weduwe/weduwnaar zijn, vaker eenzaam. Ook mensen die moeite hebben met rondkomen en mensen zonder betaald werk geven vaker aan zich eenzaam te voelen. Tot slot voelen ook niet-westerse allochtonen zich vaker eenzaam dan autochtone Nederlanders en zijn overbelaste mantelzorgers vaker eenzaam (lees meer over het thema mantelzorg).

Bijna 1 op de 10 inwoners voelt zich ernstig eenzaam

41% van de inwoners in de regio Zaanstreek-Waterland voelt zich eenzaam, tegen 43% van de inwoners landelijk. Negen procent voelt zich ernstig eenzaam. Bij senioren komt eenzaamheid (matig en ernstig) vaker voor, maar ernstige eenzaamheid komt vaker voor bij volwassenen (19-64 jaar). Er is vaker sprake van sociale eenzaamheid dan van emotionele eenzaamheid: in de regio 42% versus 29%. Voor meer cijfers over eenzaamheid per gemeente, klik hier.

Eenzaamheid daalt onder senioren

Ondanks actuele ontwikkelingen zoals vergrijzing zien we in deze regio geen stijging van het percentage eenzame inwoners. We zijn op de goede weg: in 2016 zitten we onder het landelijk gemiddelde, terwijl we er in 2012 nog boven zaten. Ook de eenzaamheid onder senioren is de afgelopen vier jaar afgenomen van 50% naar 45%.

De afgelopen vier jaar is het percentage inwoners dat zich (zeer) ernstig eenzaam voelt gelijk gebleven (9%). In verschillende leeftijdsgroepen zien we wel stijgingen of dalingen. Vooral in de leeftijdsgroep 50-59 jaar en 30-39 jaar is het percentage eenzame inwoners gestegen. De grootste daling zien we onder 70-79 jarigen.

Er is geen standaard oplossing voor eenzaamheid

Dé aanpak van eenzaamheid bestaat niet. Eenzaamheid is een complex probleem, het verschilt van mens tot mens en de oplossingen daarom ook. Vroegsignalering en preventie zijn belangrijk want een uitgebreid en stevig sociaal netwerk blijkt het beste middel om eenzaamheid te voorkomen.

Is iemand eenmaal eenzaam, dan zijn er drie manieren om eenzaamheid aan te pakken:

1. Netwerkontwikkeling: nieuwe relaties aangaan en bestaande relaties verbeteren.

2. Standaardverlaging: wensen en verwachtingen over relaties bijstellen.

3. Leren omgaan met eenzaamheidsgevoelens: eenzaamheid leren accepteren of relativeren en de aandacht verleggen.

Interventies werken alleen als ze aansluiten bij de behoefte en mogelijkheden van de risicogroep en als de leden van die groep zelf betrokken worden bij de oplossing. Voorbeelden van interventies en veelbelovende initiatieven staan in de databank sociale interventies en op samentegeneenzaamheid.nl

Ten slotte is het nodig om een sterke lokale infrastructuur van gemeenten, vrijwilligersorganisaties, zorgverleners en instellingen op te zetten. Professionals, vrijwilligers, betrokkenen en omgeving moeten bovendien weten hoe ze eenzaamheid herkennen, wat risicofactoren zijn, wat eraan te doen is en waar mensen hulp krijgen.

Samenvatting

De gezondheidsrisico’s van eenzaamheid zijn groot. Vier op de tien inwoners in Zaanstreek-Waterland voelt zich eenzaam en bijna 1 op de 10 in ernstige mate. In de regio is het percentage eenzame inwoners gedaald, daar staat tegenover dat in sommige leeftijdsgroepen wel een toename te zien is. Eenzaamheid aanpakken vraagt maatwerk.

Bronnen