Gezonde leefomgeving
De inrichting van de leefomgeving beïnvloedt de gezondheid en het sociaal welbevinden. Niet alleen via blootstelling aan milieufactoren, maar ook via andere omgevingsfactoren als verkeersveiligheid, sport- en recreatiemogelijkheden, de kwaliteit en aanbod van voorzieningen en de stedenbouwkundige, architectonische en sociale kwaliteit van een buurt. De inrichting van de leefomgeving heeft effect op lopen, fietsen, sporten en spelen, maar ook op contact maken in de buurt.

De rol van de gemeente
Weinig gemeenten nemen gezondheid expliciet op als speerpunt voor het omgevingsbeleid. Men is zich vaak niet bewust van het belang van de fysieke leefomgeving als voorwaarde voor gezondheid. Het idee bestaat dat het voldoende is als aan de milieunormen voldaan is. Ook ontbreekt het gemeenten vaak aan handvatten om gezondheid te plaatsen in omgevingsbeleid of ruimtelijke plannen.

De komst van de Omgevingswet per 2021 biedt kansen om een gezondere leefomgeving te realiseren. Gezondheid in de Omgevingswet gaat over de fysieke leefomgeving, maar in het ruimtelijk beleid zijn onderwerpen als meer bewegen, sociale veiligheid en minder stress ook op zijn plaats. Iedere gemeente bepaalt zijn eigen ambities voor een gezonde leefomgeving.

De rol van de GGD
GGD Zaanstreek-Waterland kijkt samen met de gemeenten naar ambities en geeft concrete voorbeelden hoe gezondheid te integreren is in het omgevingsbeleid. Het onderliggende doel is de gezondheid van de inwoners te bevorderen en te beschermen. Hierbij wordt onder andere gebruik gemaakt van de gegevens uit de verschillende gezondheidsmonitors van de GGD en van de expertise in huis.

Gezondheid bevorderen
De leefomgeving heeft een sterke invloed op hoeveel mensen bewegen en hoe ze zich voelen, ook al is men zich daar vaak niet van bewust. Door de omgeving af te stemmen op de mensen die er gebruik van maken, blijven en worden ze gezond(er).

Belangrijke thema’s zijn:
• Leefbaarheid: participatie en woonplezier in de wijk
• Bewegen
• Groen
• Psychosociaal welbevinden

Gezondheid beschermen
Van de totale ziektelast is bijna 6% terug te leiden op milieufactoren. Er zijn natuurlijk wettelijke milieunormen, maar ook als die nog niet bereikt zijn, kunnen gezondheidseffecten optreden. Strengere lokale normen kunnen daarom de gezondheid nog verbeteren.

Belangrijke thema’s zijn:
• Luchtkwaliteit en fijnstof
• Geluid
• Bodem
• Hitte

Kernwaarden: mobiliteit, woonomgeving en gebouwen

De kernwaarden geven handvatten om met elkaar in gesprek te gaan over gezonde leefomgeving. Het is bedoeld om gezonde leefomgeving concreet te maken naar adviezen en interventies.

Het is een set van waarden die in elk plan aan de orde zouden kunnen/moeten komen.

De kernwaarden richt zich op de gezondheidswinst die nog te behalen is, zowel door gezondheidsbescherming als door gezondheidsbevordering. Een omgeving die voldoet aan deze normen zien we als startpunt. De ambitie van de kernwaarden gaat verder omdat juist onder de norm veel gezondheidswinst te behalen is. Alle beleid en maatregelen die bijdragen aan deze kernwaarden voor een gezonde leefomgeving zijn daarom positief, ook als het einddoel (nog) niet of deels gehaald worden.

Samenwerking met de Omgevingsdiensten en de Veiligheidsregio
Advisering over een gezonde en veilige omgeving doet de GGD steeds meer samen met de Omgevingsdiensten (IJmond en Noordzeekanaal) en de Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland. Samenwerking tussen deze drie diensten versterkt de samenhang, integraliteit en kwaliteit van het advies aan de gemeente.

Voorbeeld: Maak je buurt Omgevingswet-gezond
Gezond ontwerpen kan veel gezondheidswinst opleveren, maar toch wordt in de bestemmingsplannen er meestal aan voorbijgegaan dat ontwerpkeuzes een grote impact hebben op het welbevinden van haar gebruikers. De ‘Gezondheidswijzer’ uit de provincie Gelderland maakt inzichtelijk hoe gezond de leefomgeving is en hoe de leefomgeving gezonder kan worden gemaakt. Deze manier van rapporteren biedt ook kansen voor de regio Zaanstreek-Waterland.

De Gelderse Gezondheidswijzer gaat uit van:
Snel knelpunten ontdekken en ambities stellen
De Gelderse Gezondheidswijzer bevat een quick-scan die inzicht geeft in elf verschillende gezondheidsthema’s. Vrij toegankelijke data worden gebruikt om voor elk thema een gezondheidsscore vast te stellen. Hierdoor vallen knelpunten snel op en kunnen overheden, bijvoorbeeld gemeenten, ambities stellen voor plannen en beleid. Ook is het instrument een uitgangspunt om te praten over gezondheid in de omgeving.

Gezondheid beschermen en bevorderen
De Gelderse Gezondheidswijzer gaat uit van gezondheid beschermen en gezondheid bevorderen. Bij de bescherming van gezondheid gaat het er om dat het milieu geen ziekte of gezondheidsproblemen veroorzaakt. Hieronder valt bijvoorbeeld de instandhouding (of verbetering) van luchtkwaliteit. Het beschermen van de leefomgeving gebeurt al jaren door normstelling en milieueffectrapportages. Dit is goed, maar er kan nog veel verbeterd worden na het behalen van de norm.
Elementen in de leefomgeving kunnen namelijk ook de gezondheid bevorderen, bijvoorbeeld door aan te zetten tot bewegen, sociaal contact faciliteren en een aantrekkelijke leefomgeving ontwerpen waaruit mensen geluk halen.

De leefomgeving moet een prettige plek zijn waar mensen elkaar ontmoeten, waar kinderen graag spelen, waar iedereen wil sporten, wandelen en recreëren. Een gezonde leefomgeving is veilig, maar ook mooi. Zo zijn er nog vele factoren die een grote of kleine invloed hebben op de gemoedstoestand en keuzes van mensen. Deze effecten zijn diffuus en moeilijk te kwantificeren, maar ze zijn er wel degelijk.

Participatie is een belangrijk onderdeel van de Omgevingswet. De handleiding voor de Gezondheidswijzer licht toe welke factoren gezondheid bevorderen. De gebruikers van de Gelderse Gezondheidswijzer worden aangezet tot actief nadenken over de invloeden en factoren die spelen in de leefomgeving. Hierdoor ontstaat maatwerk, omdat de gebruiker (gemeente/GGD) rekening houdt met de behoeften van bewoners en factoren die specifiek in een bepaald gebied spelen. Met deze informatie kunnen de gemeenten (ambtenaren) gezamenlijk plannen maken die de kwaliteiten versterken en knelpunten oplossen.

Samenvatting
De omgevingswet biedt kansen om gezondheid een belangrijke plaats te geven in het omgevingsbeleid. Het doel is om met bewuste maatregelen in het fysieke domein de gezondheid van inwoners te bevorderen en te beschermen. De GGD adviseert elke gemeente op maat hoe gezondheid en leefomgeving in de eigen gemeente zo goed mogelijk op elkaar worden afgestemd. Dit doet de GGD zoveel mogelijk in afstemming en samenwerking met de Omgevingsdiensten en Veiligheidsregio Zaanstreek-Waterland.

Bronnen