Ouderenmishandeling: hype of taboe?

Een hype?

Ouderenmishandeling is een onderwerp waar we tien, zelfs vijf jaar geleden geen weinig weet van hadden. Nu hoor je er steeds vaker over. Dat is geen ‘hype’, maar iets waar we de komende jaren nog veel mee te maken zullen hebben. Het is simpelweg een demografisch gegeven: er komen steeds meer ouderen. Bovendien blijven deze ouderen langer thuis wonen. Hierdoor zullen er meer ouderen zijn die te maken krijgen met geweld in de privésfeer.

Ouderenmishandeling is het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terug­kerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.

Zelfredzaamheid heeft een risico

Eén van de basisgedachten in het nieuwe sociaal domein is zelfredzaamheid. We willen dat ouderen langer zelfstandig wonen met zo nodig professionele thuiszorg en ondersteuning en mantelzorg van partner, familie of anderen uit het sociaal netwerk. Ook de problematiek van thuiswonende ouderen is zwaarder, omdat de indicatie eisen voor een opname strenger zijn. Dit heeft risico’s. Mantelzorgers worden steeds zwaarder belast, overbelast, en dat vergroot de kans op geweld in hui­selijke kring. Andere gevolgen van langer thuis wonen zijn gezondheidsproblemen, sociaal isolement of armoede.

Taboe?

Ruim 5% van de zelfstandig wonende ouderen geeft aan op een of andere manier slachtoffer te zijn (geweest) van huiselijk geweld (ouderenquête GGD 2016). De regionale cijfers stemmen overeen met de landelijke cijfers. In de regio Zaanstreek-Waterland gaat het om 2000 tot 2600 ouderen.

De meest voorkomende vorm van ouderenmishandeling is psychisch geweld. Van alle ouderen in de regio is 4% hier slachtoffer van. Bij psychisch geweld moet onder meer gedacht worden aan belediging, treiteren, gekleineerd of uitgescholden worden.

Andere vormen van ouderenmishandeling komen iets minder vaak voor, zie figuur.

Percentage inwoners dat te maken heeft gehad met ouderenmishandeling in Zaanstreek-Waterland. Bron: Seniorenonderzoek 2016, GGD Zaanstreek-Waterland.

Vrijheid beperkt: is in de afgelopen 12 maanden in de thuissituatie slachtoffer geweest van beperking van vrijheid of schending van privacy

Meldingen ouderenmishandeling blijven achter

Via bijvoorbeeld Veilig Thuis, komt de GGD geregeld in contact met ouderenmishandeling. In 2016 waren er bij Veilig Thuis 210 contacten over ouderenmishandeling. Dit aantal blijft ver achter bij het aantal ouderen dat in de regionale enquête aangeeft slachtoffer te zijn van ouderenmishandeling.

We hebben de indruk dat 4% aan de lage kant is en dat ouderen het moeilijk vinden het onderwerp te bespreken, mede omdat ze vaak afhankelijk zijn van degenen die hen mishandelen. Ook mantelzorgers die vaak overbelast zijn en zich onmachtig voelen vinden het lastig erover te praten. Tevens durven professionals van zorginstellingen het onderwerp vaak niet aan te kaarten bij cliënten of mantelzorgers. Het is een taboe, twijfel over of er mishandeling speelt en er is sprake van handelingsverlegenheid (hoe bepreek ik een vermoeden zonder te beschuldigen).

Er is bij burgers en professionals nog veel onbekend over aard en oorzaken van ouderenmishandeling, waardoor het signaleren achterblijft.

Advies

Er moet nog veel gebeuren aan voorlichting over ouderenmishandeling, de signalen, de meldcode, het bespreekbaar maken van het onderwerp en het doorbreken van handelingsverlegenheid. Zowel bij burgers als bij beroepskrachten.

Raakvlak met andere beleidsterreinen

Ouderenmishandeling heeft veel raakvlakken met andere beleidsterreinen zoals mantelzorgondersteuning, eenzaamheidsbestrijding waarmee afhankelijkheid van buitenstaanders afneemt (relaties waarin eerder financiële uitbuiting voortkomt). Bij financiële uitbuiting spelen ook maatschappelijke partners een rol die wellicht minder voor de hand liggen zoals banken en nota­rissen. Zij hebben een taak om financiële uitbuiting te signaleren. De GGD pleit voor een regionale aanpak van alle gemeenten, gezamenlijk met mantelzorgorganisaties, huisartsen, financiële instellingen en maatschappelijke partner.

De uitdaging: oudermishandeling concreet aanpakken

Een regionale aanpak is de uitdaging voor de komende jaren. Hierin hebben gemeente de regie.
GGD Zaanstreek-Waterland kan ondersteunen door:

• Een regionaal plan van aanpak op te stellen en het netwerk en expertise open te stellen;

• Voorlichting bieden aan burgers specifiek de mantelzorger over (signalen van) ouderenmishandeling en het doorbreken van het taboe;

• Professionals te trainen de meldcode toe te passen, signalen van ouderenmishandeling te herkennen en de handelingsverlegenheid te doorbreken. Denk aan medewerkers bij de thuiszorginstellingen, wijkteams, huisartsen en medewerkers van financiële instellingen;

• Gemeenten te adviseren hoe zij dit aanbod kunnen inzetten of welke andere interventies er zijn.

Samenvatting

Ouderenmishandeling is een maatschappelijk probleem en zal naar verwachting steeds vaker gemeld worden. Slechts het topje van de ijsberg komt tot nu toe in beeld bij de GGD. Taboe, handelingsverlegenheid en onbekendheid met dit thema spelen hierbij een rol.