Als senioren (65+) letsel oplopen door een ongeval is dat meestal door vallen. Om vallen te voorkómen werkt een integrale aanpak het beste.
Als een oudere valt leidt dat in de helft van de gevallen tot letsel. Een val en de gevolgen daarvan hebben daarom vaak grote invloed op de psychische en lichamelijke gezondheid. Mensen kunnen in het ziekenhuis terechtkomen, slechter gaan functioneren, onzeker worden en hulpbehoevend(er) worden. Bij letsel is iemand tijdelijk of soms zelfs permanent niet meer zelfredzaam: een bedreiging voor het langer thuis (moeten) blijven wonen. Daarbij komt dat het aantal valongevallen stijgt, wat dit probleem groter maar ook urgenter maakt.
Oorzaken: lichamelijk, geestelijk, (hulp)middelen en omgeving
Voor vallen zijn zowel lichamelijke als geestelijke oorzaken aan te wijzen: duizeligheid, slechte mobiliteit, verstoord evenwicht, zichtproblemen, dementie, verkeerd gebruik van medicijnen, psychische verwarring en angst om te vallen.
Een val kan ook veroorzaakt worden door het gebruik van middelen (medicijnen, alcohol), hulpmiddelen (loophulpmiddelen, schoeisel) en door de omgeving (gladde of natte vloeren, oneffenheden of kleedjes, ontbreken van verlichting, onoverzichtelijk loopcircuit, gebrek aan goed geplaatste leuningen).
Een derde van de senioren valt
Valongevallen zijn de meest voorkomende oorzaken van letsel door een ongeval bij ouderen. Van de zelfstandig wonende 65-plussers valt 30% minstens 1x per jaar. Voor bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen geldt dit voor 50%. Van de valpartijen leidt 10% tot ernstig letsel, botbreuken, hoofdletsel en soms zelfs tot overlijden. In Nederland komt er elke 5 minuten een oudere op een spoedeisende hulp (SEH) –afdeling terecht na een val. Bijna 40% van deze ouderen blijft voor opname in het ziekenhuis. In 2016 zijn ruim 3650 ouderen overleden door de gevolgen van een valongeval. Dit komt neer op 10 personen per dag.
Aandeel valongevallen bij 85-plussers stijgt
De leeftijdsgroep van 75 tot 84 jaar had in 2016 het grootste aandeel in SEH-bezoeken. De grootste stijging in de afgelopen 10 jaar is echter in de leeftijdsgroep van 85 jaar en ouder. Het stijgend aantal valongevallen is niet zomaar te verklaren door de groeiende ouderenpopulatie. De prognose is dat het aantal ziekenhuisopnamen na een valongeval in 2030 met 50% is gestegen ten opzichte van 2016.
Figuur 1. Prognose van het aantal ziekenhuisopnamen na een valongeval. Bron: Veiligheid.nl
Vrouwen vallen vaker, mannen vallen vaker van een hoogte
In 2016 was 71% van de slachtoffers van een valongeval vrouw. Meer dan de helft van de senioren had na een val letsel aan de benen, waarbij vooral heupfracturen veel voorkwamen. Op de tweede plaats staat letsel aan het hoofd. Dit kwam bij mannen tweemaal vaker voor dan bij vrouwen. Dit is te verklaren doordat mannen vaker van een trap, ladder of andere hoogte vallen dan vrouwen.
Figuur 2. Verschillen in soort letsel tussen mannen en vrouwen. Bron: Veiligheid.nl
De meeste valongevallen gebeuren thuis
Zes van de tien valongevallen die tot een ziekenhuisopname hebben geleid, vonden in of om het huis plaats. De ruimtes binnenshuis zijn vooral de sanitaire ruimte, slaapkamer, vaste trap en woonkamer.
Personen die op straat vallen, hebben over het algemeen minder ernstig letsel.
Dit komt waarschijnlijk door dat relatief jonge 65-plussers diegenen zijn die op straat vallen.
Ouderen met valangst hebben een grotere kans om te vallen
Een val leidt niet alleen tot lichamelijk letsel, vaak ontstaat er ook een angst om nogmaals te vallen. Ook ouderen die niet zijn gevallen kunnen een valangst ontwikkelen. De kans om (nogmaals) te vallen is groter voor ouderen met valangst dan voor ouderen zonder valangst. Door valangst kan de verwerking van informatie die relevant is voor oriëntatie verstoord raken. Hierdoor verslechtert de stabiliteit.
Valangst leidt vaak tot minder fysieke activiteiten, ouderen gaan minder ondernemen.
Dit leidt tot een verlies van spierkracht, coördinatie en flexibiliteit, waardoor de kans op een val toeneemt. Oftewel door valangst kunnen ouderen in een vicieuze cirkel terechtkomen.
Valangst hangt samen met eenzaamheid en sociale integratie. Kortom, vallen beïnvloedt de kwaliteit van iemands leven negatief.
De situatie in Zaanstreek-Waterland
In 2016 is 33% van de zelfstandig wonende senioren in de regio Zaanstreek-Waterland minstens één keer gevallen. Dit komt overeen met de landelijke cijfers. 12% van deze senioren is twee keer of vaker gevallen in 2016. Van alle valongevallen is 36% binnenshuis gebeurd. Bij ruim 40% van de valongevallen heeft het slachtoffer letsel opgelopen. Met letsel wordt bijvoorbeeld een open wond, kneuzing, verstuiking of een botbreuk bedoeld.
De cijfers over de regio Zaanstreek-Waterland komen uit de seniorenmonitor 2016. Deze monitor is alleen afgenomen bij senioren die zelfstandig wonen.
Ouderen, lager opgeleiden en vrouwen vallen vaker
Van de jongste groep senioren is iets meer dan een kwart gevallen in 2016. Bij de leeftijdsgroep 75 t/m 84 jaar is dit opgelopen naar 40% en in de groep van 85 jaar en ouder is het opgelopen naar 57%.
Net als landelijk is ook in Zaanstreek-Waterland terug te zien dat vrouwen vaker vallen dan mannen. Mannen vallen relatief vaker buitenshuis; van de mannen die gevallen zijn, viel 65% buitenshuis. Bij de vrouwen viel 58% buitenshuis.
34% van de laagopgeleide senioren is in 2016 minstens één keer gevallen. Dit is significant hoger dan de midden- en hoger opgeleiden waarbij 29% en 30% is gevallen. Er zijn geen opvallende verschillen tussen gemeenten te vinden tussen het percentage senioren wat gevallen is in 2016.
Een op de tien ouderen is bang om te vallen
Valangst is niet alleen landelijk een groot probleem, ook regionaal komt het probleem voor. In de regio Zaanstreek-Waterland heeft 1 op de 10 ouderen last van valangst.
Vrouwen vallen vaker en zijn daarbij ook nog eens vaker bang om te vallen. Van de vrouwen in de regio is maar 29% nooit bang om te vallen, bij mannen is dit, met 56%, bijna het dubbele.
Jongere senioren minder vaak bang om te vallen
Van de 65 t/m 74 jarigen is 50% nooit bang om te vallen. Slechts 5% van deze groep is (erg) vaak bang om te vallen. Naarmate men ouder wordt neemt de angst voor vallen toe.
Figuur 3. Valangst bij senioren in Zaanstreek-Waterland naar leeftijd
Verschillen in etniciteit, opleidingsniveau en tussen gemeenten bij valangst
Ondanks dat er geen significante verschillen zijn in het aantal valincidenten tussen senioren met een niet-westerse migratieachtergrond en senioren met een westerse achtergrond, heeft die eerste groep meer valangst. 22% is vaak tot erg vaak bang om te vallen. Bij de senioren met een westerse achtergrond is dit 8%.
Er is een duidelijk verschil in opleidingsniveau bij valangst. Slechts 38% van de lager opgeleiden is nooit bang om te vallen, dit is 10% minder dan bij de andere opleidingsniveaus. Lager opgeleiden geven ook twee keer zo vaak aan erg vaak bang te zijn om te vallen.
In de regio is 42% nooit bang om te vallen. Er zijn twee gemeenten waarbij valangst significant anders is ten opzichte van de rest van de regio, Waterland en Zaanstad. In Waterland is de valangst kleiner, 49% is nooit bang om te vallen, in Zaanstad is de valangst groter, 40% is nooit bang om te vallen.
Personen met een hulpmiddel hebben vaker last van valangst
Van de groep senioren van 65 t/m 74 jaar heeft 91% geen hulpmiddel bij het lopen, in de groep van 75 t/m 84 jaar heeft 72% geen hulpmiddel bij het lopen en van de groep van 85 jaar en ouder heeft 29% geen hulpmiddel bij het lopen. In alle leeftijdsgroepen is een rollator het meest voorkomende hulpmiddel, meer dan de helft van de 85-plussers maakt gebruik van een rollator tijdens het lopen.
Van de personen die een hulpmiddel gebruikt bij het lopen zegt maar 8% nooit bang te zijn om te vallen, van de groep die geen hulpmiddel nodig heeft bij het lopen is 49% nooit bang om te vallen.
Preventie
Als we vallen kunnen voorkómen, zou ouderen veel leed bespaard blijven.
Het lastige is om ouderen op de juiste manier aan te spreken over het onderwerp vallen. Het woord vallen roept bij mensen vaak de associatie op met oud zijn, terwijl de meeste ouderen zich niet oud voelen. Insteken op een positieve boodschap als mobiel blijven of zelfredzaamheid vergroten, helpt de doelgroep te bereiken.
Mogelijke interventies
Bij preventie van valongelukken is het belangrijk in te zetten op verschillende factoren.
• De omgeving
Goede bestrating en verlichting in de openbare ruimte; strooien bij gladheid op routes waar veel ouderen komen.
• Voorlichting en educatie
Voorlichting over het belang van een goede conditie, veilige inrichting van het huis en het gebruik van een rollator.
Voorlichting over vitamine D en het bevorderen van het gebruik.
• Individuele begeleiding
Om een individueel en effectief advies te kunnen geven aan ouderen kan screening ingezet worden. Hiervoor is de Valanalyse ontwikkeld. In onze regio biedt Evean individuele valpreventie op maat door een fysiotherapeut. Ouderen leren onder andere hoe ze veilig kunnen vallen en of er aanpassingen in huis nodig zijn. Ook ondersteuning voor ouderen die vaker vallen (‘Vallen verleden tijd’), bewaking van medicijngebruik en begeleiding door een fysio- of ergotherapeut is mogelijk.
• Bewegen
Beweegprogramma’s zijn effectief bevonden in de aanpak van vallen. Hierbij valt te denken aan beweegprogramma’s gericht op mobiliteit, spierkracht en balans. Het grootste effect, 39% valreductie, wordt behaald bij beweegprogramma’s met balansoefeningen. Voorbeelden van cursussen zijn:
– ‘ Bewegen valt goed ‘: een programma voor allochtone ouderen;
– ‘In balans’: een cursus voor ouderen die problemen hebben met mobiliteit;
– ‘Zicht op evenwicht’: een cursus voor ouderen met valangst;
– ‘Halt! U valt’: valpreventie.
Samenvatting:
Vallen is een groot probleem bij senioren, en de kans daarop neemt toe met het vorderen van de leeftijd. Mannen zijn minder bang om te vallen dan vrouwen. Vrouwen vallen meer dan mannen.
Aangezien vallen vaak gepaard gaat met letsel heeft het een grote impact. Vallen kan leiden tot ziekenhuisopnames, verminderd functioneren en hulpbehoevendheid. Met preventie valt veel winst te behalen, met name omdat ouderen als ze niet vallen langer zelfstandig kunnen wonen.