Roken – toegankelijke tekst

Roken is verreweg de belangrijkste oorzaak van ziekte en sterfte in Nederland. Ruim een achtste van alle ziektegevallen wordt veroorzaakt door roken. Jaarlijks sterven meer mensen door (mee)roken dan door drank, drugs, misdaad en verkeer bij elkaar. Hoewel de afgelopen jaren steeds minder mensen zijn gaan roken, steken nog elke dag zo’n honderd kinderen in Nederland hun eerste sigaret op, bron 1. Het blijft dus een belangrijk onderwerp voor de gezondheidsagenda.

Cijfers en trends

Jaarlijks sterven zo’n 20.000 mensen in Nederland aan de gevolgen van roken.
Nog enkele duizenden andere mensen overlijden jaarlijks aan de gevolgen van meeroken.
Roken veroorzaakt de meeste gevallen van longkanker en COPD, en een aanzienlijk deel van de voorkomende hart- en vaatziekten.
Roken verkort het leven met gemiddeld 10 tot 12 jaar, bron 1.

Rokers in Zaanstreek-Waterland

In 2020 rookt een vijfde van alle Nederlanders. Ook in de regio Zaanstreek-Waterland gaat het om 20 procent. Mannen roken vaker dan vrouwen en inwoners tussen 19 en 65 jaar roken vaker dan senioren, bron 2 en 3.

Onder alle inwoners van 19 tot 65 jaar rookte in 2012 nog 26%. In 2016 was dit 24% en in 2020 was dit nog 20%. Onder alle inwoners van 65 jaar en ouder rookte in 2012 13%, in 2016 11% en in 2020 9%. Van de mannen tussen de 19 en 65 jaar, rookte 27% in 2012 en steeg dit zelfs naar 28% in 2016. In 2020 nam dit af naar 24%. Onder mannen ouder dan 65 jaar rookte 15% in 2012, 13% in 2016 en 8% in 2020. Vrouwen roken minder dan mannen. Onder vrouwen tussen de 19 en 65 jaar rookte 24% in 2012, 21% in 2016 en 17% in 2020. Ook vrouwen van 65 jaar en ouder zijn minder gaan roken. 11% rookte in 2012. Dit daalde naar 10% in 2016 en 8% in 2020.

Aantal (mee)rokers neemt af

Mede door landelijke bewustwordingscampagnes, verhoogde accijns en het rookverbod op de werkplek, in de horeca en op scholen neemt het aantal rokers langzaam maar zeker af. Steeds meer mensen zien de schadelijke gevolgen van roken, en ervaren dat roken minder geaccepteerd wordt.

Ook de gevolgen van meeroken worden steeds meer erkend. Zwangere vrouwen roken minder om gezondheidsschade voor hun ongeboren kind te voorkomen.

Onder alle zwangere vrouwen is het percentage vrouwen dat niet rookte tijdens de zwangerschap in 2011 nog 88%, in 2016 92% en in 2020 96%. 2% van de zwangere vrouwen is gestopt tijdens de zwangerschap in 2011 en 3% in 2016 en 2020. Minder zwangere vrouwen roken tijdens de zwangerschap. Dit daalde van 9% in 2011 naar 5% in 2016 en 2% in 2020.

Jongeren extra kwetsbaar

Meer en meer kinderen groeien op in een rookvrij huis. Toch ademt nog steeds één op de twintig kinderen dagelijks sigarettenrook in, bron 4. Dat heeft direct maar ook indirect gevolgen voor hun gezondheid. Tachtig procent van de rokers begint namelijk voor het achttiende jaar. Hoe vaker kinderen geconfronteerd worden met roken, hoe vaker zij zelf besluiten te gaan roken. Onder kinderen van 0-12 jaar rookte in 2012 nog 11% passief mee, in 2016 was dit 8% en in 2020 was dit nog 5%.

Veel jongvolwassenen roken in Zaanstreek-Waterland

Vergeleken met volwassenen en senioren roken relatief veel jongeren in 2021. Opvallend is dat jongvolwassen vrouwen veel vaker roken (21%) dan oudere volwassen vrouwen (17%) en vrouwen van 65 plus (8%), bron 5. Daarnaast valt op dat 10% van de jongvolwassen mannen en 9% van de jongvolwassen vrouwen meer is gaan roken in coronatijd, bron 6.

In 2021 rookt 24% van de jongvolwassen mannen tabak, tegenover 21% van de jongvolwassen vrouwen. 10% van de jongvolwassen mannen rookt evenveel tijdens coronacrisis dan ervoor, 10% rookt meer en 5% rookt minder dan voor de coronacrisis. Voor jongvolwassen vrouwen geldt dat 8% evenveel rookt als voor de coronacrisis, 9% rookt meer en 3% rookt minder dan voor de coronacrisis.

E-sigaret meest populair onder jongeren

Vooral onder jongeren is de e-sigaret populair. Volgens het Trimbos instituut heeft 27,5% van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar wel eens een e-sigaret geprobeerd. Onder mbo- en hbo-studenten is de e-sigaret nog populairder. 44% van de studenten heeft ooit een e-sigaret gerookt, bron 7. In de regio Zaanstreek-Waterland rookt 4% van de jongeren tussen de 16 en 25 jaar weleens een e-sigaret, bron 5. Onder oudere volwassenen is dit 3% en senioren gebruiken de e-sigaret het minst met 1%, bron 2 en 3.

Naar een rookvrije toekomst

Er zijn al veel landelijke en regionale initiatieven om Nederland in 2040 rookvrij te maken. In het Nationaal Preventieakkoord staat wat de samenwerkende partijen doen om dit doel te bereiken. Ook de gemeenten in Zaanstreek-Waterland willen naar een toekomst waarin mensen niet langer ziek worden van, of sterven door (mee)roken. Kinderen worden niet meer verleid om te starten met roken en volwassenen krijgen hulp om te stoppen. Rookpreventie noemen we dat.

Wat doet de GGD?

De GGD monitort gezondheidstrends en -ontwikkelingen. Dat doen we via onderzoeken onder inwoners en via input van onze partners. Met de data die we verzamelen, signaleren we kansen voor doeltreffende rookpreventie. Die kennis delen we met gemeenten, bijvoorbeeld bij het opstellen van gezondheidsbeleid en een lokaal preventieakkoord. Verder adviseren we scholen over hun rookvrije schoolterrein en eventuele overlast in de buurt. We helpen inwoners te stoppen met roken, voeren gezondheidscampagnes uit en rollen landelijke initiatieven uit in de regio.

Er zijn mooie landelijke initiatieven en campagnes om roken tegen te gaan. Deze promoten wij voor extra aandacht in Zaanstreek-Waterland. Daarnaast ondersteunen we organisaties in de regio die met deze initiatieven aan de slag willen. Zo verstrekken we materialen en advies waarmee sportverenigingen, speeltuinen, gemeenten en andere organisaties rookvrij worden.

GGD Zaanstreek-Waterland helpt bij verdere uitrol van onder meer:

Waar liggen kansen?

Voor gemeenten

Gezien de grote invloed die u als gemeente heeft, is het belangrijk dat u uw rol pakt op weg naar een rookvrije toekomst. Bijvoorbeeld op de volgende manieren:

Maak van roken een vast thema binnen het sportbeleid of lokaal preventieakkoord, met een bijbehorende begroting en terugkerende plaats op de gezondheidsagenda.
Stimuleer dat sportverenigingen, speelplekken, bedrijven en zorginstellingen rookvrij worden.
Neem rookpreventie mee als voorwaarde bij het verstrekken van vergunningen en subsidies.
Geef het goede voorbeeld, bijvoorbeeld door gemeentelijke terreinen rookvrij te maken en werknemers te ondersteunen met stoppen.

Voor gemeenten en de GGD samen

De GGD slaat graag de handen met u ineen voor de uitvoering van rookpreventiebeleid. Wij zien directe mogelijkheden op de volgende terreinen:

Wij ondersteunen graag bij het rookvrij maken van onder meer gemeenteterreinen, parken en speeltuinen.
Ook bij het opstellen van een lokaal preventieakkoord en/of gezondheidsbeleid adviseren wij graag.
Voor een goede aanpak van een rookvrije gemeente is samenwerking met jeugdgezondheidszorg, ziekenhuizen, bedrijven en sportverenigingen belangrijk. De GGD helpt u verbinding te leggen met deze partijen.
Voorlichting in het onderwijs verdient een plaats in de lokale plannen. Wij helpen graag bij de uitvoering daarvan, om zo de belangrijkste risicogroep tegen tabaksverslaving te beschermen.

Meer informatie?

Neem contact met ons op voor meer informatie over dit onderwerp.