Nooit eerder heeft de eigen verantwoordelijkheid van burgers zo hoog op de politieke agenda gestaan als nu. Mensen moeten steeds meer zelf de verantwoordelijkheid nemen over de inrichting van hun leven. Een groot gedeelte van de samenleving lukt dat echter niet tot nauwelijks. Beleid en interventies kunnen helpen.
Eigen regie van belang voor autonomie en identiteit
Regie over het eigen leven gaat over het praktische vermogen jezelf te redden in lichamelijk, sociaal en psychisch opzicht, al dan niet met hulp van anderen. Die eigen regie bepaalt iemands autonomie, identiteit en hoe sterk iemand in het leven staat. Bij wie niet zelf de regie voert, kunnen zorgproblemen zich langer voortslepen dan nodig, met grotere problematiek en hogere kosten tot gevolg.
1 op de 10 inwoners heeft onvoldoende eigen regie
In 2015 ervoeren 1,3 miljoen Nederlanders onvoldoende regie over hun eigen leven (2), zo’n 10% van de bevolking. In de regio Zaanstreek-Waterland ligt dat percentage ook zo. De gemeente Beemster duikt er met 5% flink onder. In de steden Zaanstad en Purmerend ligt het percentage met 11% het hoogst.
Figuur 1. Percentage inwoners die onvoldoende eigen regie ervaren (GGD-volwassenen en senioren monitor 2016)
Eigen regie niet voor iedereen even vanzelfsprekend
Er zijn grote verschillen onder diverse bevolkingsgroepen als het gaat om het ervaren van onvoldoende eigen regie. Bij volwassenen gaat het om gemiddeld 9%, bij senioren om 15%. Deze trend is zichtbaar in heel Nederland. Ook mensen met een niet-westerse afkomst lopen een groter risico om minder regie over hun leven te ervaren: 16%.
Het grootste verschil in de ervaring van eigen regie is terug te zien in het opleidingsniveau van de bevolking. Onder de laagopgeleiden ervaart 32% van de mensen onvoldoende regie, terwijl dit onder de midden- en hoogopgeleiden respectievelijk op 10% en 5% ligt.
Vooral vrouwen zullen in de toekomst minder eigen regie ervaren
De verwachting is dat steeds meer inwoners onvoldoende regie over hun eigen leven ervaren, zo laat het trendscenario van het landelijk Volksgezondheid Toekomst Verkenning zien (1). Deze toename geldt zowel voor mannen als vrouwen, maar lijkt harder toe te zullen nemen onder vrouwen. Dat hangt samen met de vergrijzing: vrouwen worden ouder en ouderen ervaren minder regie over hun leven.
Hoe kan eigen regie worden bevorderd?
In de huidige kanteling van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving, wordt van iedereen verwacht zelf de regie over het leven te voeren. Nu blijkt dat niet iedereen hiertoe in staat is zouden gemeenten hier rekening mee moeten houden in hun beleidskeuzes. Dit kan al door daarbij rekening te houden met factoren die het gevoel van eigen regie vergroten:
• (mede)zeggenschap hebben over wat je doet en wat er met je gebeurt;
• gebruik kunnen maken van de eigen kracht;
• je leven kunnen inrichten op basis van eigen waarden en drijfveren;
• vanuit het eigen netwerk erkenning en steun ondervinden.
Interventies die eigen regie bevorderen
Naast beleid kunnen ook bepaalde Interventies de eigen regie van burgers vergroten. Movisie heeft een interventie-databank met interventies, ingedeeld op doelgroep, die onderzocht zijn op effectiviteit. Hieronder staan er een aantal die voor de regio Zaanstreek-Waterland relevant en effectief zijn.
Vrienden maken… kun je leren
Dit is een interventie die depressie voorkomt bij volwassenen met een klein sociaal netwerk. De cursus is gericht op het vergroten van sociale steun. In zes lessen en een terugkombijeenkomst verkennen deelnemers hun vriendschappen, werken zij aan zelfwaardering en maken ze een persoonlijk plan om vriendschappen aan te gaan en te onderhouden.
Uit twee effectonderzoeken tonen aan dat de eenzaamheid van de deelnemers afneemt en het welbevinden en sociaal optimisme toeneemt.
Eigen Kracht-conferentie
De Eigen Kracht-conferentie geeft burgers zeggenschap en regie over hun eigen leven. Het is een activerings- en besluitvormingsinstrument, waarbij burgers samen met deelnemers uit hun eigen omgeving plannen bedenken om problemen op te lossen. Er bestaan verschillende varianten: voor individuen en families, voor herstel na een incident of misdrijf, voor een wijk of buurt en voor leervragen binnen of buiten de school.
Uit effectonderzoek blijkt dat burgers er door deze methode daadwerkelijk in slagen regie en verantwoordelijkheid over hun eigen leven te nemen en te houden.
Vrijbaan – empowermentmethode
Doel van de methode Vrijbaan is mensen in staat te stellen actief deel te nemen aan de maatschappij en de arbeidsmarkt. Dit wordt bereikt door een empowermenttraining. Hierin wordt gewerkt aan zes concrete componenten: competentie, zelfbeschikking, impact, betekenis, positief identiteitsgevoel en groepsoriëntatie.
Zowel trainers als testers zijn positief over de methode. Deelnemers voelen zichzelf mentaal sterker, meer zelfbewust en kunnen beter keuzes maken.
Stimuleren van professionals en vrijwilligers
Een cliënt zorg uit handen nemen vergroot niet het gevoel van regie. Professionals en vrijwilligers moeten dan ook leren om te ‘zorgen dat’ in plaats van te ‘zorgen voor’. Movisie heeft verschillende trainingen die professionals en vrijwilligers leren uit te gaan van de mogelijkheden van cliënten en hun netwerk. Lees meer over de ervaringen van en adviezen voor gemeenten.
Samengevat
Een op de tien inwoners in Zaanstreek-Waterland ervaart onvoldoende eigen regie in het leven. Dit betekent dat zij risico lopen het gevoel van autonomie en identiteit te verliezen en mogelijk minder sterk in het leven komen te staan. Vooral senioren, mensen met een niet-westerse afkomst en laagopgeleiden ervaren vaak onvoldoende eigen regie. De aandacht zou dan ook voornamelijk naar deze groepen moeten uitgaan.