Eén op de vijf mantelzorgers voelt zich zwaar belast. De vergrijzing en het feit dat mensen langer thuis wonen houdt de druk hoog. Zit er nog rek in deze informele zorg? Er ligt voor gemeenten de komende jaren een belangrijke taak om de mantelzorgers te ondersteunen.
Mantelzorg gaat veelal ten koste van de eigen gezondheid
Maatschappelijke participatie (door arbeid, onderwijs, vrijwilligerswerk of mantelzorg) hangt samen met gezondheid. Over het algemeen participeren gezonde mensen meer. Voor mantelzorg gaat dit niet op. Opvallend is dat mensen met een minder goede mentale gezondheid of met een chronisch ziekte juist vaker mantelzorg geven dan mensen die mentaal gezond zijn en niet chronisch ziek zijn.
Uit meerder studies blijkt dat mantelzorg ten koste kan gaan van de gezondheid van volwassen helpers. Uit de landelijke cijfers blijkt dat een op de vijf mantelzorgers van 55 jaar en ouder de gezondheid is achteruit gegaan door het geven van mantelzorg. Een op de twintig is zich er juist beter door gaan voelen.
Meer zwaarbelaste mantelzorgers in de regio
In onze regio verleent 14% van de volwassenen en senioren mantelzorg, evenveel als in de rest van Nederland. Inwoners van onze regio voelen zich wel zwaarder belast. Dit komt niet door het aantal uur mantelzorg, want ook dit is vergelijkbaar met landelijke cijfers. Het zou wenselijk zijn om hier meer vervolgonderzoek naar te doen. Van de mantelzorgers voelt 18% zich (tamelijk) zwaar belast of overbelast. In Nederland is dit 14% van de mantelzorgers.
Senioren geven meer mantelzorg
Volwassenen geven evenveel mantelzorg als 4 jaar geleden. Senioren verlenen sinds 2012 meer mantelzorg: van 12% in 2012 naar 14% in 2016.
Volwassenen en Seniorenmonitor 2016 GGD Zaanstreek-Waterland
Jonge mantelzorger
Ook jongeren tot 25 jaar hebben vaak een verzorgende rol voor een familielid, al is dat anders dan bij volwassenen. Zij vervullen vaak niet de primaire zorgtaak. Jonge mantelzorgers doen niet snel een beroep op formele of informele zorg. Daarbij ziet deze groep zichzelf ook niet als mantelzorger. Het verlenen van mantelzorg kan voor jongeren een leerzame ervaring zijn, goed voor persoonlijke ontwikkeling, verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. Maar op termijn overheersen negatieve gevolgen als psychische en emotionele problemen en problemen met leeftijdsgenoten.
Er zijn weinig cijfers over jonge mantelzorgers, maar uit het laatste onderzoek over dit onderwerp in de regio in 2010 blijkt dat 35% van de jongeren van klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs een jonge mantelzorger is. In 2012 becijferde het SCP (Sociaal Cultureel Planburo) dat in Nederland ongeveer 12% van de 5-23 jarigen een jonge mantelzorger is.
Toenemende vraag naar mantelzorg
De huidige beleidsontwikkelingen in de zorg, de vergrijzing en het langer zelfstandig wonen maken dat de vraag naar mantelzorg naar verwachting voorlopig zal blijven stijgen. Dit in combinatie met de last die mantelzorgers ervaren en de effecten hiervan op hun gezondheid, maakt informele zorg een van de grootste uitdagingen voor de voor de komende jaren.
Voor diegenen die mantelzorg ontvangen is het daarom belangrijk om zoveel mogelijk in de eigen omgeving zelfstandig te functioneren en regie te houden. Als 18% van de grootste de mantelzorgers die zorg als zware last ervaart en dreigt uit te vallen, ontstaat bovendien een dubbel probleem. Het beslag op beschikbare mantelzorgers neemt toe en de burger ervaart minder zelfstandigheid. Hierdoor kan een grotere vraag naar professionele zorg ontstaan.
Om de ondersteuning van mantelzorgers goed te organiseren is het belangrijk om te weten waardoor mantelzorgers overbelast raken. Uit verdiepend onderzoek van de GGD blijken met name de volgende factoren sterk samen te hangen met overbelasting:
• Het aantal uur mantelzorg
• De ervaren gezondheid van de mantelzorger zelf
• Eenzaamheid
• Voor het eigen kind zorgen
Ondersteuning van gemeenten en professional
Gemeenten hebben binnen de Wmo de opdracht mantelzorgers te ondersteunen. Met passende ondersteuning houden mantelzorgers de zorg beter en langer vol, kan de zorgvrager thuis blijven wonen en blijft de inzet van professionele zorg beperkt. Vinden, versterken, verlichten en verbinden zijn de vier nieuwe aandachtspunten voor gemeenten bij het vormgeven van hun lokale mantelzorgbeleid (Movisie 2015). Vanuit hun regiefunctie kunnen gemeenten mantelzorgers vinden, hun positie versterken, ondersteunen en daarmee de mantelzorg verlichten en de informele zorg met de formele zorg verbinden.
De samenwerking tussen informele en formele zorg is nog lang niet vanzelfsprekend. In het programma ‘In voor mantelzorg’ van Vilans en Movisie werkten 80 organisaties aan een betere samenwerking tussen beroepskrachten en mantelzorgers. De resultaten zijn onder andere meer betrokken mantelzorgers, een aangepaste werkwijze (bv in zorgplannen wordt naast de client en beroepskracht ook met de mantelzorger een evaluatiegesprek gevoerd) en signalering van overbelasting is verbeterd door bijvoorbeeld het instrument 3-minuten check online te zetten op websites met contactgegevens van de wijkverpleegkundige. Op de website invoormantelzorg.nl zijn instrumenten en tools beschikbaar onder andere te gebruiken door gemeenten, om met deze thema’s aan de slag te gaan.
Hulpdrempel voor mantelzorger verlagen
Mantelzorgers maken vaak te weinig of te laat gebruik van ondersteuningsmogelijkheden waardoor ze overbelast raken. Een van de weinige beschikbare interventies om dat te voorkomen is Preventieve Ondersteuning Mantelzorg (POM-methode). In plaats van wachten tot de mantelzorgers zichzelf melden, neemt de zorginstelling (bijvoorbeeld een instelling voor ouderenzorg, thuiszorg, revalidatie, jongerenzorg) het initiatief en spoort hen actief op en nodigt hen uit voor een gesprek. In het POM-gesprek worden de belasting en knelpunten in kaart gebracht. Doel is de persoonlijke en sociale hulpbronnen van de mantelzorgers te versterken en belemmeringen voor het zoeken en accepteren van hulp weg te nemen.
POM is een goed onderbouwde methode, erkend door de Erkenningscommissies Gezond en Actief Leven (RIVM) en Maatschappelijke ondersteuning, participatie en veiligheid (Movisie).
Samenvatting
De verwachting is dat de komende jaren steeds meer een beroep gedaan zal worden op mantelzorgers door de huidige zorgontwikkelingen en de vergrijzing. Nu al voelt een op de vijf mantelzorgers zich overbelast. In de regio Zaanstreek-Waterland zijn meer overbelaste mantelzorgers dan in Nederland als geheel. De POM-methode zou hier een oplossing voor kunnen bieden.