Mentale gezondheid – toegankelijke tekst

Mentale problemen staan in de top 3 van gezondheidsproblemen. Wereldwijd groeide het aantal mensen met mentale problemen in 2021 met 5% ten opzichte van 2020, bron 1. Ook in Nederland kampen meer mensen met mentale problemen. In de eerste helft van 2021 was 15 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder psychisch ongezond. Dit percentage is sinds 2001 niet zo hoog geweest, bron 2. Onder mentale gezondheid vallen mentaal welbevinden, psychische klachten en stoornissen. Mentaal welbevinden gaat bijvoorbeeld over tevredenheid, geluk, ervaren gezondheid en kwaliteit van leven. Maar ook over het vermogen om jezelf te ontwikkelen, productief en creatief te zijn, regie over het leven te hebben en bij te dragen aan de maatschappij. Een slechte mentale gezondheid gaat vaak gepaard met psychische klachten, zoals angst of somberheid. Deze klachten kunnen leiden tot een gediagnosticeerde psychische stoornis. Aandacht voor het voorkomen van een slechte mentale gezondheid is dus belangrijk om hogere zorgkosten te voorkomen en de productiviteit en bijdrage aan de maatschappij op peil te houden.

Cijfers en trends

Kinderen en jongeren tot 16 jaar zijn over het vaakst gelukkig

In 2020 gaven 98% van de ouders van kinderen tot 12 jaar in de regio Zaanstreek-Waterland aan dat hun kind vrijwel altijd gelukkig is. Dit percentage is gelijk gebleven in vergelijking met 2016 en 2011, bron 3. Bij de volwassenen tot 65 jaar is dit 59% en bij de senioren 66%. Met het ouder worden neemt ook het aantal mensen dat hun gezondheid als (zeer) goed ervaart af. Van de kinderen en jongeren tot en met 17 jaar ervaart 95% de gezondheid als (zeer) goed. Van de 75-plussers is dat nog 64%, bron 4.

Jongvolwassen mannen zijn vaker tevreden dan jongvolwassen vrouwen

In de regio Zaanstreek-Waterland is 49% van de jongvolwassen mannen (16-25 jaar) tevreden over zichzelf; tegenover 33% van de jongvolwassen vrouwen (16-25 jaar), bron 5. Dit verschil tussen mannen en vrouwen is landelijk ook zichtbaar, bron 6.

In de regio Zaanstreek-Waterland ervaren veel jongeren vaak stress

Van de jongeren tussen 12 en 16 jaar geeft 41% aan zich vaak tot zeer vaak gestrest te voelen. De meest genoemde oorzaken zijn school en huiswerk. Bijna de helft van de jongeren (49%) geeft aan dat stress van invloed is op zijn of haar lichamelijke gezondheid en welbevinden, bron 7. Van de jongvolwassenen (16-24 jaar) voelt 38% zich vaak tot zeer vaak gestrest. Jongvolwassen vrouwen voelen zich over het algemeen vaker gestrest dan mannen (respectievelijk 47% en 29%, bron 5). Onder volwassenen (18-65 jaar) zegt 22% vaak last van stress te hebben, bron 8; bij 65-plussers is dit 7%, bron 9.

23% van de jongeren heeft een verhoogde kans op sociaal-emotionele problemen

Naarmate kinderen ouder worden, lopen zij meer risico op sociaal-emotionele problemen. Van de jongeren tussen de 4 en 12 jaar de regio Zaanstreek-Waterland heeft 19% een verhoogde kans op sociaal-emotionele problemen, terwijl dit bij jongeren van 12 tot 16 jaar al 23% is. Landelijk ligt dit percentage op 25%,

23% van de jongeren heeft een verhoogde kans op sociaal-emotionele problemen

Naarmate kinderen ouder worden, lopen zij meer risico op sociaal-emotionele problemen. Van de jongeren tussen de 4 en 12 jaar de regio Zaanstreek-Waterland heeft 19% een verhoogde kans op sociaal-emotionele problemen, terwijl dit bij jongeren van 12 tot 16 jaar al 23% is (zie figuur 4). Landelijk ligt dit percentage op 25%, bron 10.

44% van de jongvolwassenen heeft verhoogde kans op psychische problemen

Van de jongvolwassen vrouwen (16-25 jaar) in de regio Zaanstreek-Waterland heeft 54% een verhoogde kans op psychische problemen, tegenover 34% van hun mannelijke leeftijdsgenoten. Ook geeft 22% van de jongvolwassenen (16-25 jaar) aan daadwerkelijk een of meer psychische aandoeningen te hebben gehad of daar nog steeds last van hebben, bron 11.

Mentale gezondheid verslechterd tijdens coronacrisis

In 2017 tot en met 2020 zijn er (voor alle leeftijdsgroepen) landelijk geen significante veranderingen zichtbaar in de psychische gezondheid. Tijdens de coronacrisis is de mentale gezondheid wel achteruitgegaan. 28% van de Nederlanders voelde zich vaker eenzaam dan voor de coronacrisis. Angst, somberheid en stressgevoel kwamen bij 20 á 25 procent vaker voor, voornamelijk bij jongvolwassenen en alleenstaanden, bron 12. De toekomstige ontwikkelingen in psychische gezondheid zijn onzeker, bron 13.

Wat doen wij voor de regio?

We zien dat ouders steeds meer vragen hebben over het mentaal welbevinden van hun kinderen, zowel bij jonge kinderen als bij pubers en adolescenten. De GGD organiseert daarom bijeenkomsten voor ouders/verzorgers (cursusbureau Zaanstreek) over onder andere weerbaarheid, zelfbeeld, zelfvertrouwen en omgaan met gevoelens. Daarnaast kunnen ouders met opvoedvragen terecht bij de spreekuren van het Centrum Jong en Centrum voor Jeugd en Gezin in de regio.

Scholen spelen ook een belangrijke rol in het sociaal-emotioneel welbevinden van kinderen. De GGD ondersteunt scholen hierbij via de Gezonde school-aanpak (thema ‘Welbevinden’ voor PO en VO). We helpen bij het inzetten van lesprogramma’s over zelfvertrouwen, weerbaarheid en geluk, zoals Happyles. Daarnaast kunnen scholen ouderbijeenkomsten organiseren waarin ouders informatie en tips kunnen uitwisselen met elkaar en met een inhoudsdeskundige, zoals een pedagogisch adviseur van de GGD. We werken daarvoor nauw samen met andere experts op het gebied van mentaal welbevinden, zoals het Jeugdteam, Straathoekwerk en Brijder Jeugd.

De jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GGD heeft vooral een monitorende en signalerende rol en kan kinderen met mentale problemen doorverwijzen. Daarnaast heeft de JGZ de belangrijke taak om voorlichting te geven aan ouders en kinderen over sociaal-emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid. Jongeren kunnen vragen stellen via de chat JouwGGD.nl.

Voor volwassenen en ouderen met mentale gezondheidsproblemen heeft de GGD het Meldpunt & Advies Bijzondere Zorg (MABZ). Hier kunnen inwoners een melding doen van o.a. verwaarlozing, psychische-en psychiatrische problemen en verslaving. De medewerkers van het meldpunt onderzoeken na een melding welke hulp het beste past bij de persoon. Daarnaast werkt de GGD samen met lokale sociale wijkteams aan het signaleren, begeleiden en doorverwijzen van mensen met verward gedrag. Ook zet de GGD zich in voor tijdige signalering van, en passende hulp aan, mensen met suïcidale gedachten via het Meldpunt suïcidepreventie.

Waar liggen kansen?

Gemeenten kunnen lokaal, samen met hun partners, werken aan een sterk mentaal gezondheidsbeleid voor preventie, zorg en ondersteuning. Daarbij is het van belang om het thema voor lange termijn te borgen in het gemeentelijke gezondheidsbeleid met een duidelijk beleidsdoel, en terugkerende plaats op de gezondheidsagenda. Een integrale aanpak is cruciaal. Hierin is extra aandacht nodig voor jongeren die leven in kwetsbare situaties. De handreiking Bevordering mentale gezondheid Jeugd helpt gemeenten en hun lokale partners om samen de juiste zorg en ondersteuning te bieden aan deze jongeren.

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) werkt begin 2022 aan de verkenning van een Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid. Dat akkoord moet concrete acties opleveren om mentale gezondheid te bevorderen en psychische problemen te voorkomen. De verkenning voor dit landelijke akkoord is nog in volle gang, maar veel gemeenten voegen mentale gezondheid als vierde thema al toe aan hun lokale preventieakkoord. Dit laat zien dat ook lokaal steeds meer aandacht is voor mentale gezondheid en preventie, en dat gemeenten er werk van maken.

Een aantal concrete handvatten om als gemeente aan de slag te gaan met mentale gezondheid en mentaal welbevinden:

• Faciliteer als gemeente het gesprek met jongeren, ouders en partners uit basis- en eerstelijnsvoorzieningen, over gedrag en signalen die passen bij beginnende mentale problemen. Maak afspraken over wat nodig is om te voorkomen dat de problemen verergeren.
• Ga uit van wat in de lokale situatie werkt en wat zich al bewezen heeft. Ondersteun dit financieel om projecten blijvend uit te (laten) voeren. Vraag partners met welke activiteiten zij de afgelopen maanden de doelgroep goed bereikt hebben en wat zij al op het programma hebben staan.
• Een belangrijke beschermende factor voor mentale gezondheid is deelname aan creatieve, sportieve en sociale activiteiten. Samenwerking met het jongerenwerk, sportverenigingen, buurthuizen en informele sociale netwerken is daarbij cruciaal. Laat deze initiatieven zoveel mogelijk dóór in plaats van vóór de doelgroep uitvoeren.

Meer informatie?

Neem contact met ons op voor meer informatie over dit onderwerp.